Diz eklemi içinde, uyluk (femur) ve bacak kemiği (tibia) arasında, diz kapağı arkasında bulunan iki çapraz bağdan öndekine ön çapraz, arkadakine arka çapraz bağ ismi verilir. Ön çapraz bağ iki kemiği birbirine bağlayarak dizin öne kayma ve dönmesine engel olur. Ön çapraz bağ dizi stabilize eden güçlü bir bağ olup, ortalama çapı 11mm, uzunluğu 38mm’dir.
ÖÇB genellikle sportif bir aktivite sonucu kopar. En sık rastladığımız yaralanma şekli, basketbol, futbol, voleybol, hentbol gibi yüksek tempolu sporlarda genellikle sabit ayak üzerinde vücudun ani dönme hareketi ile meydana gelir. Nadiren direk darbe, trafik kazaları, yüksekten düşme gibi yüksek enerjili yaralanmalar ile de kopma gelişebilir. Bu yaralanmalara diğer bağ yaralanmaları, kıkırdak hasarları ve menisküs yırtıkları da eşlik edebilir.
Erişkinlerde yaralanma bağın orta kısmında kısmi yırtık yada kopma şeklinde olurken, çocuklarda yaralanma bağın bacak kemiğine yapıştığı yerden kemik koparması şeklinde olur.
Ön çapraz bağ yaralanması sırasında dizde ani bir kopma hissi ve kütleme sesi gelebilir. Sporcu sporu bırakmak zorunda kalır. Çoğu insan bu sesi çok rahat fark eder ve bu his ile birlikte birkaç saat içinde diz şişer. Oluşan şişmenin sebebi kopan bağdan diz içine olan kanamadır.
İlk müdahale olarak dizi zorlamayıp istirahate almalı, buz ve bandaj uygulamalı ve en kısa sürede hekime başvurmalıdır.
Erken dönem geçip şişlik inip diz hareketleri kazanıldıktan sonra, ön çapraz bağı kopmuş bir hastada; ani sıçrama, durma ve dönme hareketlerinde güvensizlik hissi ve boşalma nedeni ile koşamama, spor yapamama şikayetleri görülür. Günlük hayatta ise hastalar, otobüsten inme, tek ayak üstünde zıplama, özellikle merdiven inme sırasında dizini kontrol edemediklerini ve dizlerinde bir güvensizlik olduğundan yakınırlar.
Unutulmaması gereken bir önemli konu da; ön çapraz bağ yaralanmalarında bağ zedelenebilir veya bir kısmı kopabilir. Tam kopma olmayan hastalarda bulgular daha hafif seyredebilir. Bu durum gözden kaçırılırsa ikinci travmada kopma daha çabuk gelişir.
Spor sırasında dizinde dönme, kopma sesi ve şişme olan hastada ön çapraz bağ kopması ilk akla gelen tanıdır. Beraberinde menisküs yırtığı olan dizlerde kilitlenme de olabilir. Yapılan muayenede dizde boşluk hissi ve bağın hissedilmemesi ile %90 tanı konur. Kemiksel yaralanmaları dışlamak için röntgen çekilir. Yaralanmaya eşlik eden kıkırdak, menisküs ve bağ yaralanmaları açısından MRI istenebilir. Fakat travmanın ilk günlerinde dizde ödem olduğu için MRI yanlış sonuç verebileceğinden, teşhisten emin olunamayan hastalarda şişlik inmesinden sonra MRI tekrarı istenebilir.
Dizde kayma, boşalma gibi güvensizlik yada diğer adıyla instabilite şikayetleri varsa ÖÇB ameliyatı gerekir. Özellikle bu tür şikayeti olan genç hastalarda da ön çapraz bağ cerrahisi şarttır. Yapılan bilimsel araştırmalarda; ön çapraz bağ yırtığı tedavi edilmeyen hastalarda 10. yıl sonunda çekilen röntgende, hastaların %53’ünde kireçlenme bulguları görülmüştür. Ön çapraz bağ yaralanması eğer zamanında ve iyi bir şekilde tamir edilirse, diz instabilitesinin giderilmesi neticesinde oluşacak menisküs ve kıkırdak yaralanmasına karşı koruyucu etki sağlanmış olur. Bu yüzden sanılanın aksine; cerrahi tedavi fonksiyonel sonuçlar açısından en iyi seçenektir.
Diz eklemini oluşturan iki kemiği birbirine bağlayan ön çapraz bağ travma sırasında aşırı zorlanır ve saçaklanarak kopar. Bunun yanısıra stabilitesi bozulan dizin hareketi ile aşırı gerilmeye uğrayan ön çapraz bağ kendi kendine iyileşmez. Bu nedenlerden dolayı kopan ön çapraz bağın tedavisi cerrahidir. ÖÇB yaralanmalarında, ağrı ve kilitlenme şikayetide varsa menisküs yırtığının eşlik etmesinden şüphelenilmelidir. Sadece çocuklarda ön çapraz bağ kemiğe yapışma yerinden kemik parçasıyla birlikte kopar ve erken döneme (ilk 3 hafta) özel bir teknik ile yerine dikilmesi gerekir.
Günümüzde ön çapraz bağ ameliyatları Artroskopik olarak yani kapalı yöntemle yapılmaktadır. Orijinal bağın yerine vücudun değişik bölgelerinden alınan bağlar (hemstring, patellar tendon gibi) konulur. Bunun yanı sıra kadavradan alınan bağlar da kullanılabilir.
50 yaşından büyük, aktif spor yapmayan ve dizinde boşluk olmayan veya dizinde kireçlenme bulguları olan hastalarda, diz çevresi kasları egzersiz ile güçlü tutularak ameliyatsız tedavi tercih edilebilir.
1. Öncelikle artroskopi yapılarak diz içi yapılar değerlendirilir. Menisküs yırtığı varsa menisektomi veya menisküs tamiri yapılır. Kıkırdak hasarlarına müdahale edilir.
2. Kopan ön çapraz bağın kalıntıları temizlenerek yeni bağın koncağı yerler işaretlenir
3. Ön çapraz bağın yerine yerleştirilecek bağlar alınarak hazırlanır
4. Bağın yerleştirileceği diz içi tuneller açılır
5. Hazırlanan bağ değişik yöntemlerle açılan tunele yerleştirilir
6. Uygun gerginlik sağlanarak bağ tunel içinde eriyebilen vida ile tespit edilir. Bağı yerinde tutan bu vidaların çıkarılmasına genellikle gerek olmaz.
Yapılan ÖÇB tamir tekniğine, yaralanan dokuların tamir çeşitliliğine göre ameliyat 40 ile 120 dakika arasında sürmektedir.
Ön çapraz bağ tek demet halinde gözükse de, son yıllarda ön ve arka olmak üzere iki demet olduğu saptandı. Bu durum göze alınarak çift demet tamir yöntemi geliştirilse de hasta uygulamalarında belirgin fark yaşanmadığı için bugün bir çok cerrah tek demet onarım tekniğini kullanmaktadır.
Ameliyat sonrası hastanede kalış süresi 2 gündür. Aynı gün diz hareketlerine başlanır. Ameliyat sonrasında ağrı tolere edilebildiği kadar koltuk değneği ile yüklenmeye başlanır. Ameliyat sonrası ortalama 3 hafta koltuk değneği, 6 hafta menteşeli uzun dizlik kullanarak dizi aşırı yüklenmeler-den korumak gerekir. Hastaya bir fizyoterapist eşliğinde rehabilitasyon uygulanmasında büyük fayda vardır. Ameliyat sonrası egzersiz programı ile üç hafta içinde diz hareketleri tama yakın kazanılır.
Hastalar, sol diz ameliyat sonrası otomatik aracı kendilerini rahat hissettiği zaman kullanabilirken, sağ diz ameliyatından 6 hafta sonra araç kullanabilirler.
Masa başı çalışanlar 3-4 haftada işe dönebilirler. Bedeni olarak çalışanlar ise 6 ile 9 hafta arasında işlerine dönebilirler.
ÖÇB cerrahisinde iyileşme kişiden kişiye değişir. Bunun nedenleri; hastanın kas gücünün yeterliliği, yaşı, kullanılan bağın tipi ve yerleşimi, bağ tespitinin sağlamlığı, cerrahi işlemin tekniği ve yaralanmaya eşlik eden diğer nedenlerdir. Genellikle hastalar ilk 6 hafta kapalı kinetik zincir hare-ketleri yaparken, 6 haftadan sonra bisiklet, yüzme gibi açık kinetik zincir hareketlerine geçilir. 3. aydan sonra hastalar düz koşu yapabilirler. Ancak genellikle 6 aydan sonra bağ yeterli sağlamlığa ulaştığı için spor antremanlarına başlamak mümkün olur. Yerleştirilen dokunun tam olarak olgunlaşıp sağlamlaşması bir yıl sürer. Bu nedenle kontak sporlara 9-12 aydan sonra başlanması önerilir.
Dünyada ve ülkemizde başarı oranı %80-90’lardadır.
Başarısızlık oranı %10-20 arasında olup, sebebleri şöyle sıralanabilir:
1. Hastanın tedaviye uyumsuz davranarak rehabilitasyona katılmaması
2. Yerleştirilen bağın yeterli kalınlıkta olmaması
3. Ameliyat esnasında tünellerin doğru açılmaması
4. Sağlam tespit yapılmaması
5. Yerleştirilen bağın uzaması veya tekrar kopması
6. Enfeksiyon gelişimi